Ornontowice Ornontowice
Edukacja Zdrowie Bezpieczeństwo Kultura Sport Wydarzenia i imprezy
Gmina Głos Ornontowic Komunikacja Parafia Linki  
Pomoc społeczna
Urząd gminy
Władze gminy
Gospodarka
Śląskie
Tablica ogłoszeń
Partnerstwo
Strona główna

 O samorządzie międzywojennym

Wersja do druku drukuj

  Po I wojnie światowej o losach Górnego Śląska rozstrzygnąć miał plebiscyt, który odbył się w marcu 1921. Dla Polaków jego wynik nie był satysfakcjonujący, toteż jeszcze w tym samym roku wybuchło III powstanie śląskie. W październiku 1921 r. Liga Narodów i Rada Ambasadorów wytyczyły nowy zarys granic. Nasza miejscowość znalazła się 6 kilometrów od tej granicy po stronie polskiej, zgodnie z oczekiwaniami naszej ludności, co znalazło wyraz w wynikach głosowania plebiscytowego.

    Do czasu ustalenia tych granic oraz ustabilizowania się suwerenności, tj. w latach 1919-1923 organizowały się i na przemian upadały różne komitety ludowe o różnych celach, zabarwieniach i orientacjach politycznych.

    Istniejąca wówczas najsilniejsza Powstańcza Rada Ludowa przekształciła się później w Radę Gminną i działania swoje prowadziła od wiosny 1923 r. przez dwa lata. W tym czasie stabilizowała się niepodległość państwowa, zaczęły się tworzyć województwa, powiaty, a w rejonach wiejskich okręgi i samorządy gminne. W Ornontowicach na czele wspomnianej Rady Gminnej stał jako naczelnik Franciszek Swoboda, sekretarzem rady był Franciszek Kornas. Ową radę można nazwać przejściową, gdyż kadencja jej była bardzo krótka, niespełna dwuletnia.

    Skład następnej Rady Gminy wyłonionej w wyniku wyborów w 1925 r., obejmował osiemnaście osób, a nowy Zarząd Gminy tworzyli: Franciszek Swoboda - naczelnik oraz Franciszek Kornas, Ryszard Ulbrych i Karol Cyprys jako ławnicy. Siedzibą Urzędu Gminnego był wówczas mały pokoik na poddaszu istniejącej wówczas szkoły podstawowej, zwanej popularnie „Nowa”, która spłonęła doszczętnie 30 stycznia 1945 r. podczas działań wojennych.

    Wcześniej - w czasach zaborów - biuro gminne mieściło się w mieszkaniu długoletniego naczelnika gminy, zarazem pisarza gminnego i urzędnika stanu cywilnego, Antoniego Jomka, obok tartaku, którego był właścicielem. Budynek ten i tartak istnieją do dnia dzisiejszego, a ich właścicielem jest obecnie Stanisław Gregorski.

    Okres urzędowania zarządu i rady wybranej w 1925 r. nacechowany był prawie zupełną bezradnością i biernością gospodarczą. Przyczyną tego była częściowo nieustabilizowana suwerenność państwowa (najazd wojsk bolszewickich na Polskę) oraz niezupełnie ukończona organizacja władz powiatowych i wojewódzkich, częściowo zaś zupełny brak inicjatywy ówczesnej władzy.

    Jedynym plusem tego okresu było usypanie z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks.dr Bromboszcza, późniejszego biskupa Kurii Katowickiej, „Kopca Wolności” z ziemi pochodzącej z wykopów pod fundamenty budowanego wówczas klasztoru Sióstr Służebniczek. Kopiec stanął u zbiegu ulic Gierałtowickiej i Zamkowej, przed klasztorem. Przy owym kopcu w latach 1925-1939 w święta narodowe odbywały się manifestacje patriotyczne miejscowej ludności. Na szczycie kopca umieszczony był metalowy orzeł biały, a w cokole przyziemia osadzony był polny głaz z wykutą dedykacją, którą wykonał wielki patriota, AlojzyPietruszka - założyciel i długoletni prezes Towarzystwa Czytelni Ludowej. Kopiec istniał do wybuchu II wojny światowej, podczas której został usunięty.

    W roku 1923 władze powiatowe w Pszczynie utworzyły UrządOkręgowy w Orzeszu, czyli analogiczny z czasów zaborów „Amsbezirk”, któremu pierwotnie podlegały Ornontowice jako wieś oraz obszar dworski dominialny, będący dotąd oddzielną jednostką administracyjną. W skład orzeskiego obwodu wchodziły wówczas gminy Jaśkowice, Zawada, Ornontowice i oczywiście Orzesze. Także i ten urząd istniał i funkcjonował do wybuchu II wojny światowej. W samym zaś Orzeszu ulokowany został również posterunek Policji Województwa Śląskiego z rejonem działania, który obejmował wymienione wcześniej gminy. Pierwszym komendantem był p.Larysz pochodzący z Pszczyny, natomiast pierwszym naczelnikiem Urzędu Okręgowego p.Lie, były urzędnik policji niemieckiej władający jednak dobrze językiem polskim.

    Ponieważ p.Jomek - po latach zaboru urzędnik stanu cywilnego - zrzekł się dalszego pełnienia tego urzędu, władze okręgowe przekazały tę funkcję p.Sowie z USC w Orzeszu. Dopiero w 1926 r. powierzono te agendy mieszkańcowi Ornontowic, PawłowiKotyczce, właścicielowi restauracji. Na potwierdzenie tego moi rodzice opowiadali mi, że w maju 1927 r. ślubu cywilnego udzielał im p.Kotyczka w pokoju gościnnym swojej gospody.

    Władze gminne do końca 1926 r. nie poczyniły żadnych zdecydowanych kroków dla rozwoju gospodarczego gminy, toteż w następnych wyborach do rad gminnych, które odbyły się w grudniu 1926 r. ze starych radnych do nowego składu Rady Gminy wszedł tylko jeden człowiek. Oto skład owej rady wybranej w 1926 roku: Józef Adamczyk, Józef Hopek, Jan Langer, Kajetan Makselon, Jan Pawełek, Franciszek Tenczyk, Karol Cyprys, Emanuel Kurasz, Konstanty Magdziorz, Ludwik Machulik, Jan Połap, Ignacy Zdzieblik, Klaus Hegenscheidt. Teofil Kornas, Augustyn Malczyk, Paweł Owczarek, Alojzy Pietruszka i Hugon Zuber.

    Skład tej rady był już zabarwiony polityczne. Należało do niej 11 przedstawicieli Chrześcijańskiej Demokracji, dwóch socjaldemokratów oraz pięciu przedstawicieli mniejszości niemieckiej.

    Do Zarządu Gminy weszły następujące osoby: Ignacy Zdzieblik jako naczelnik i sekretarz oraz Jan Pawełek, KonstantyMagdziorz i Franciszek Tenczyk jako ławnicy. Ich urzędowanie rozpoczęło się z dniem 2 stycznia 1927 r.

    Następne wybory odbyły się po czterech latach, w 1930 roku. W składzie rady nastąpiły nieznaczne zmiany osobowe. Znaleźli się w niej: Karol Cyprys, Emanuel Kurasz, Konstanty Magdziorz, Ludwik Machulik, Jan Pawełek, Ryszard Ulbrych, Klaus Hegenscheidt, Franciszek Kornas, Kajetan Makselon, Paweł Owczarek, Jan Połap, Jan Wziętek, Józef Hopek, Jan Langer, Augustyn Malczyk, Alojzy Pietruszka, Franciszek Tenczyk, Ignacy Zdzieblik.

    Pod względem układu politycznego nie zaszły żadne zmiany w składzie nowej rady. Do Zarządu Gminy weszli: KonstantyMagdziorz, Jan Pawełek, Karol Cyprys oraz Ignacy Zdzieblik, który również ponownie został wybrany na naczelnika (17 głosami, przy jednym sprzeciwie). Ten skład rady i zarządu pozostał aż do wybuchu II wojny światowej, gdyż po 1930 r. żadnych następnych wyborów już nie przeprowadzono.

    W tym okresie - tj. od stycznia 1927 r. do 31 sierpnia 1939 r. - zaszły w samorządnej gminie duże zmiany pod względem gospodarczym i społecznym. Rozpoczęto sukcesywną elektryfikację wsi, likwidując począwszy od 1928 r. lampy karbidowe. Pomiędzy Zarządem Gmina dominium (dworem) zawarto porozumienie co do obowiązku utrzymania dróg lokalnych-gminnych. Na wszystkich drogach gminnych pobudowana mostki względnie betonowe przepusty, które powstały w miejscach, gdzie dawniej na strugach wodnych wyłożone były jedynie płaskie kamienie. Ponadto na wszystkie drogi nawieziono kamienia tłuczonego lub żużel z hałdy orzeskiej, względnie z kopalni „Dębieńsko”. W roku 1927 założono Ochotniczą Straż Pożarną, którą do 1930 r. wyposażono w odpowiedni sprzęt. OSP w 1927 r. na prezesa swojego związku wybrało naczelnika gminy Ignacego Zdzieblika, który pełnił tę funkcję aż do 1964 roku (z wyjątkiem lat okupacji).

    W 1930 r. Zarząd Gminy nabył od spadkobierców po Janie Szydłowskim parterową gospodę z salą oraz 3 hektary gruntu i osobny domek z zabudowaniami poniżej w stronę strumyka. Ów domek oraz 15 hektarów gruntu Zarząd Gminy sprzedał w 1931 r. Janowi Kadukowi, a za uzyskane pieniądze i posiadane gminne oszczędności nadbudowano piętro nad gospodą i stworzono tam 7 pokoi dla nauczycieli, którzy przybyli do Ornontowic w większości z Krakowskiego i mieszkali doraźnie u ludzi. Byli to p.p. Kudlińska, Michalska, Orzechowska, Jałowicka, Cichoniówna, Reczek (kierwonik szkoły), Szeroki, Jankowski, Izdebski i Łowiński.

    Po rozbudowie do nabytego od Szydłowskiego domu przeniesiono również z poddasza szkoły biuro naczelnika gminy oraz Zarządu. Na przełomie 1930 i 1931 r. ówczesną nową szkołę (5-klasową) otynkowano, wymieniono w niej dach i wyposażono dwie klasy w nowy sprzęt i ławki. Również w 1930 r. założono na obszarze 2,5 ha ogródki działkowe dla bezrobotnych. Grunt podarował na te cele Klaus Hegenscheidt, zaś komitet pomocy bezrobotnym ogrodził go drewnianym parkanem na betonowych słupkach. Podczas parcelacji majątku dominialnego w 1945 r. ogródki powiększono o dalsze 2,5 ha. Taką też powierzchnię zajmują one do dnia dzisiejszego, stanowiąc własność Towarzystwa Ogródków Działkowych w Ornontowicach.

    W 1936 r. Zarząd Gminy wybudował w podwórku domu gromadzkiego magazyn z mieszkaniem na poddaszu, przeznaczony dla Kółka Rolniczego na nawozy, nasiona i wypożyczalnię maszyn rolniczych. Otwarto w nim również skład konsygnacyjny na nawozy sztuczne i nasiona, gwarantowany finansowo przez osobny, 6-osobowy zarząd, a zaopatrywany przez Bank Rolny. Skład zaopatrywał Ornontowice i okoliczne wsie we wszelkiego rodzaju nawozy bez nakładania na nie marży, pokrywając koszty magazynowania i dowozu uzyskiwanym od producentów rabatem. Niektóre nawozy sprzedawano nawet taniej od podobnego składu w Mikołowie. W 1938 r. obrót nawozami w ornontowickim składzie wzrósł do 38 wagonów. Składem kierowali - tworząc zarazem jego zarząd - Ignacy Zdzieblik, Jan Pawełek i Kajetan Makselon.

    Jeszcze w 1927 r. w Ornontowicach założono koleżeńską kasę oszczędności i pożyczek, na czele której stanął ławnik Konstanty Magdziorz jako prezes zarządu. Przewodniczącym Rady Nadzorczej został I.Zdzieblik. Owa kasa przyczyniła się znacznie do ożywienia gospodarczego wsi poprzez bardzo dogodne i uproszczone udzielanie pożyczek.

    W dalszych planach przedwojennego samorządu były przygotowania do modernizacji ulicy Pośredniej. Dokumentacja dotycząca tej sprawy była gotowa w 1939 r. Przewidywano poszerzenie jezdni i jej podniesienie w dolinie o 2,5 metra oraz wykonanie nowego mostku na ornontowickim strumyku. Poza tym planowano wybudowanie nowoczesnej szkoły podstawowej w miejsce istniejących dwóch budynków szkolnych. Prace przewidywane na lata 1940-1941, nie mogły być zrealizowane z powodu trwającej wojny. Ulicę Pośrednią zmodernizowano dopiero w obecnej kadencji samorządu, podobnie jak modernizację i nadal trwającą rozbudowę szkoły podstawowej.

    Do niewątpliwych osiągnięć gospodarczych i społecznych w latach międzywojennych przyczyniło się społeczeństwo naszej miejscowości, kierowane przez samorząd, któremu przewodniczył nieustannie od 1927 do 1939 r. naczelnik gminy Ignacy Zdzieblik. Jego osobowość, talent, wszechstronne zaangażowanie oraz niekwestionowane osiągnięcia pozostaną na zawsze w pamięci ornontowiczan.

opracował: Maksymilian Chrobok
dodano 2015-12-21 10:33:01 przez

  « Powrót