Ornontowice Ornontowice
Edukacja Zdrowie Bezpieczeństwo Kultura Sport Wydarzenia i imprezy
Gmina Głos Ornontowic Komunikacja Parafia Linki  
Pomoc społeczna
Urząd gminy
Władze gminy
Gospodarka
Śląskie
Tablica ogłoszeń
Partnerstwo
Strona główna

 Z dziejów Ornontowic

Wersja do druku drukuj

Przysiółki 

Jeszcze w XVI wieku Ornontowice stanowiły zwartą całość wsi wzdłuż Potoku Ornontowickiego, bez tak zwanych przysiółków, które zaczęły się tworzyć od XVII wieku. Oto ich wykaz i nazwy, które w większości przetrwały do dnia dzisiejszego.
 

Marzankowice 

Przysiółek wzmiankowany jest już w początkach XVIII wieku. Część Marzankowic położona jest w granicach sąsiedniej wsi Bujaków, a część na obszarze Ornontowic. Osada dawniejsza położona była nad doliną o nazwie “Dolina Anny” i płynącym przez nią strumykiem. Na obszarze Ornontowic przysiółek Marzankowice położony jest niezmiennie nad wspomnianą dolinką i płynącym strumykiem, lecz na przestrzeni lat uległ znacznej rozbudowie. W początkach naszego stulecia istniało tylko kilka gospodarstw. Ich właścicielami byli państwo: Gawlik, Schwedhalter, Machulik, Kurasz, Zopołka, Kalabis-Ulbrych, Grzywok-Wrazidło, Owczarek-Pilny. Większość tych domostw aktualnie już nie istnieje, a na ich miejsce powstały domy nowe lub zmodernizowane.

Z zapisów kronikarskich wynika, że nad strugą wodną w Marzankowicach istniała już w roku 1770 piła, czyli tartak, a pilarzem był niejaki Praceronik, a w roku 1783 Maurycy Borkowy. Na terenie Bujakowa fragment Marzankowic uległ całkowitemu zatraceniu z powodu nasypu pod tory kolejowe Orzesze-Gliwice oraz uruchomienia cegielni i powstania głębokiej kopalni gliny, co było przyczyną zniszczenia początkowego odcinka doliny i przerwania strumyka wodnego.

W owych zapiskach kronikarskich nie natrafiłem natomiast na informacje świadczące o pochodzeniu nazwy “Marzankowice”. Można przypuszczać, że pochodzi od słowa “Marzanna” - to rzekomo bogini Słowian, wymieniana przez J.Długosza; reliktem jej kultu ma być ludowy obrząd wiosenny topienia marzanny, kukły symbolizującej zimę. Marzanna to także roślina, której kłącza zawierają wysokowartościowe barwniki czerwone wykorzystywane do produkcji farb. Jest również marzanka - ziele o zapachu kumaryny, które ma zastosowanie w lecznictwie i jako przyprawa do win. Być może wymienione rośliny występowały naturalnie na łąkach “Doliny Anny” lub były przez marzankowian uprawiane…

 

Beksza 

Przysiółek o tej nazwie usytuowany jest w granicach obszaru Ornontowic, w zakątku leśnym na północno-zachodnim krańcu naszej miejscowości, lecz administracyjnie i parafialnie podporządkowany jest od około roku 1930 Gierałtowicom, głównie z racji odległości, która do Gierałtowic wynosi około jednego kilometra, natomiast z Bekszy do centrum Ornontowic odległość wynosi ponad 4 km.

Prawdopodobnie istniał tu folwark pod nazwą “Beksza”. Jego nazwa wzięła się od nazwiska pierwszego osadnika folwarcznego z poczatków XVIII wieku o nazwisku Beksch. Urban Beksch zmarł w roku 1745 w wieku 60 lat. W roku 1764 żył jeszcze Błażej Beksch. Z innych osadników tego przysiółka metryki dębieńskie wymieniają następujących: Gallus Kuś eks Beksza z roku 1758, Ewa Prawda z roku 1766, Sebastian Cieślik Baueur aus Beksze. W roku 1789 i w latach następnych majątek ten był nabywany lub dzierżawiony przez osoby wywodzące się ze szlachty. Jego właścicielem był m.in. zmarły w roku 1751 w Perillustris domunius de Weszkowski de Beksza. Aktualnie Beksza jest przysiółkiem, w którym mieszka około 50 osób.

 

Solarnia 

Na temat Solarni pisaliśmy już w “Głosie Ornontowic” (nr 5/96). Wspomnieliśmy wówczas o prowadzonej tam niegdyś produkcji soli kuchennej. Warto jednak wrócić do tego tematu także przy okazji omawiania poszczególnych przysiółków. Otóż pierwszą źródłową wzmiankę o Solarni posiadamy z roku 1634. Zapis kronikarski obejmuje opis owej wspominanej już  warzelni soli kuchennej, do której surowiec w postaci bałwanów solnych przywożono zaprzęgami konnymi z kopalni w Wieliczce. Warzelnia soli opalana była drewnem, dlatego lokalizacja przysiółka Solarnia nie jest przypadkowa, czyli w zakątku leśnym na północno-zachodnich krańcach Ornontowic, pod lasem zwanym “dolnym”.

Produkcja soli kuchennej pochłaniała olbrzymie ilości drewna, które pozyskiwano właśnie z okolicznego lasu. Ówcześni właściciele dóbr leśnych żalili się panu ziemi pszczyńskiej, iż bardzo poważnie niszczeje i maleje ich drzewostan. Wreszcie z rozkazu cesarza, ówcześni właściciele - niejaki Brusek oraz Walenty Rozdzieński - musieli warzelnię soli zatrzymać. Brak jednak danych w zapiskach kiedy to dokładnie nastąpiło. Wiadomo natomiast, iż funkcjonowanie takiej warzelni naruszało państwowy monopol solny i cesarz widział w tym procederze rodzaj bezprawnej ingerencji osób prywatnych w swoje regalia.

Po przemyśle solnym z przełomu XVI i XVII wieku na terenie Ornontowic zachowała się jedynie nazwa przysiółka. Nie ma natomiast żadnych wzmianek o tym, by kiedykolwiek istniała w naszej miejscowości kopalnia soli, co niektórzy kojarzą z nazwą tego przysiółka.

Przysiółek Solania istnieje zatem w Ornontowicach od XVI wieku, jest położony w bardzo malowniczym i spokojnym zakolu, na skraju lasu, jak za dawnych lat. Jedyną uciążliwością dla tamtejszych mieszkańców jest znaczna odległość od centrum, czyli od szkoły, kościoła, ośrodka zdrowia, Urzędu Gminy i sklepów. Do Solarni prowadzi droga o nawierzchni asfaltowej, sieć wodociągowa, a w niedalekiej przyszłości doprowadzony  będzie także gazociąg. Prawie każdy dom od dwóch lat posiada połączenie telefoniczne. Aktualnie na terenie przysiółka Solania mieszka 65 osób w 13 budynkach. W latach 1930-1939 stałymi mieszkańcami byli tutaj: Studnik, Nowak, Domin, Czerwiński, Lipka, Machulik, Nieradzik i Grolik.

 

Żabik 

W zapisach kronikarskich istnieje tylko jedna wzmianka o tym, że przy drodze z Ornontowic do Dębieńska pod lasem istnieje kilka domostw otoczonych moczydłami, bagnami i stawem. W takich warunkach doskonale bytowały żaby, stąd nazwa kolejnego przysiółka - Żabik. Część tego rejonu zajęto pod budowę Kopalni Węgla Kamiennego “Budryk”.

 

Kolonia Graniczna i Nowe 

Jeszcze za czasów właściciela Ornontowic pana Porębskiego w roku 1831 rozparcelowano część dominialnych pól zwanych Łączysko. Nazwa „Łączysko” określała tereny graniczne pomiędzy polami Dębieńska Wielkiego a Ornontowicami. W trakcie parcelacji utworzono pięć drobnych gospodarstw chałupniczych z parcelami 6-12-morgowymi. Odstąpiono je nabywcom w dzierżawę dziedziczną za rocznym czynszem. W roku 1849 chałupnicy ci stali się właścicielami swych gruntów. W kierunku północnym Kolonii Granicznej założono w roku 1847 dominium o nazwie Folwark Graniczny, później przemianowane na Nowy Dwór. Z czasem przyjęto nazwę skrótową - Nowe.

W 1884 roku założono obok folwarku Nowe fabrykę łańcuchów, która zatrudniała około 120 kowali i była zakładem filialnym gliwickiej fabryki drutów i łańcuchów, należącej do właściciela Hegenscheidta.

Łańcuchownia istniała około 50 lat. Produkowane tutaj łańcuchy nabywali mieszkańcy okolicznych wsi na potrzeby własnych gospodarstw. Znaczną część produkcji wywożono zaprzęgami konnymi do zakładu macierzystego w Gliwicach. Od czasu uruchomienia kolei na odcinku Orzesze-Gliwice - tj. od 1 października 1888 roku - czynna była bocznica kolejowa przy stacji Ornontowice, skąd ekspediowano łańcuchy produkowane w przysiółku Nowe do Europy, a nawet dalej w świat poprzez porty w Bremie i Hamburgu.

Obecnie Kolonia Graniczna i Nowe to bardzo spokojne przysiółki, bez folwarku i łańcuszkowni. Mieszkają tutaj wyłącznie właściciele prywatnych posesji. Położenie jest bardzo malownicze i zaciszne, na skraju lasu, jak za dawnych lat. Jedyną uciążliwością dla tutejszych mieszkańców jest znaczna odległość od centrum, czyli od szkoły, kościoła, ośrodka zdrowia, Urzędu Gminy i sklepów.

Do Kolonii Granicznej i do przysiółku Nowe w szpalerze zabytkowych dębów prowadzi wspólna droga dojazdowa o nawierzchni asfaltowej. Kiedyś do Kolonii Granicznej od centrum dochodziła również ulica Graniczna, lecz w związku z budową kopalni „Budryk” została ona zlikwidowana i od paru lat lat obydwa przysiółki korzystają z jednej wspólnej drogi jaką jest ul.Nowa.

 

Oczków 

Swego czasu istniał folwark Guznarowski. Prowadzono w nim głównie hodowlę owiec, gdyż wokół „oczkowego” były tereny lekko podmokłe, nie nadające się do upraw rolnych ani do zalesienia, a jedynie na pastwiska i jako łąki do produkcji siana. Folwark ten istniał w ubiegłym stuleciu pomiędzy folwarkami Beksza i Pośrednie. Z czasów naszej pamięci była to leśniczówka „na oczkowym”, w której mieszkał gajowy i leśni drwale. Obecnie istniejące tam zabudowania stanowią własność Lasów Państwowych w Kobiórze i mieszka w nich emerytowany gajowy.

 

Kolonia „Zamkowa”  


Ze szczątkowych danych zawartych w Kronice Ornontowic wspominany jest w roku 1788 niejaki Jan Greiman z ornontowickiej kolonii. Kolonia ta prawdopodobnie położona została po roku 1773 w związku z osadnictwem chałupniczym, tak zwanym fryderycjańskim, na południe od majątku dworskiego, wzdłuż potoku Peclówka, zwanego też potokiem leśnym. W czasach kiedy zbudowano zamek, kolonię tę nazwano „Zamkową”. Dziś jest to ul.Zamkowa, drugi rząd zabudowy nad wyżej wymieniowym strumykiem. W ubiegłym wieku istniało tam kilkanaście domostw, z których wielu już nie ma lub na ich miejscu powstały nowe zabudowania.

A oto kilka zapamiętanych nazwisk dawnych mieszkańców z Kolonii Zamkowej, począwszy od granicy dworskiej w kierunku na południe: Herod, Spyra, Chrzanowski, Kotyczka-Makselon, Malota-Błaszczyk, Wilczek-Małula, Czarnynoga-Zopołka, Madeja-Kampa, Szymała, Kiesz-Ulbrych, Adamczyk, Brich-Kiel, Szlosarek, Jojko, Jaworski-Porwolik, Chmurczyk, Nieradzik, Malczyk, Honysz.

We współczesnych nam czasach podział miejscowości na przysiółki nie ma żadnego praktycznego znaczenia, gdyż cała miejscowość podzielona jest ulicami z określonymi nazwami, zaś każda posesja ma swój własny numer. W naszej miejscowości podział na ulice z nazwami funkcjonuje od 1920 roku. Dawniej jednak posługiwano się wyłącznie numerami domów i nazwami przysiółków. Jeszcze dawniej posługiwano się jedynie nazwiskami i przydomkami, jeżeli w danej miejscowości powtarzało się to samo imię i nazwisko.  

Maksymilian Chrobok  


Niniejszy artykuł o przysiółkach naszej miejscowości powstał na podstawie nieautoryzowanej kroniki Ornontowic oraz ustnych przekazów mieszkanców.

opracował: Maksymilian Chrobok
dodano 2014-01-16 09:28:25 przez

  « Powrót